Zo. Ik heb het gezegd. Datgene waar we met z’n allen zo nu en dan over filosoferen en waar we stiekem naar streven om het te vinden, bestaat niet. Tenminste, ik denk dat de zin van het leven niet bestaat.

Ik zal geen dingen claimen buiten mijn eigen waarheid om. Wel kan ik je laten zien waarom ik tot deze conclusie ben gekomen, zodat je het vervolgens voor jezelf kritisch kunt bekijken.

Subjectieve zinnen

Het eerste inzicht wat me op weg hielp was dat het concept rondom ‘zin’ altijd subjectief is. Of iets ‘zin’ of ‘nut’ heeft is namelijk altijd afhankelijk van jouw kader. Voor het kader van de discussie zal ik even mijn eigen definitie / beschrijving van zin schetsen:

“Zin en nut duiden op woorden die te maken hebben met een bepaalde urgentie, een noodzaak, een mate van belangrijkheid dat iets gebeurt. Wanneer je hieraan tegemoet komt, dan heeft dit ‘zin’.”

Vanuit deze beschrijving kunnen we mijns inziens al redelijk goed inzien waarom de zin van bepaalde handelingen, relatief is aan het perspectief. Verschillende mensen vinden namelijk verschillende dingen belangrijk.

Ik kan het bijvoorbeeld belangrijk vinden (=zinvol) om beter te worden in programmeren, terwijl jij dit als timmerman, als compleet onnuttig ziet. Ik kan het belangrijk vinden om een waterput in Afrika te laten graven, terwijl jij het nuttiger vindt om hier de Voedselbank te helpen. Ik kan het nuttig vinden om mijn haren te wassen, terwijl jij niet gelooft dat dit ook maar enige zin heeft.

De zin van iets is volledig gerelateerd aan je eigen werkelijkheid. Jouw opvoeding, opgedane inzichten en alle andere invloeden die daarbij komen kijken, hebben hier aan bijgedragen.

Aangezien het ‘leven’ een vrij abstract begrip is en het ‘leven’ altijd toebehoort aan iemand, blijft de zin van het totaal (het leven), ook subjectief. Er is dan ook niemand die voor jou kan bepalen of jouw leven zin heeft of niet. Dit moet je zelf ervaren.

Zinvol versus zinvoller

Vanuit deze gedachte komt bij mij wel nog de knagende vraag naar boven, “maar sommige zaken hebben toch gewoon meer nut dan andere?”. Want gevoelsmatig voelt het verkeerd om te zeggen dat bijvoorbeeld ‘gamen’ net zoveel zin heeft als het inzamelen van voedsel voor de Voedselbank. En daarmee komen we denk ik op een zeer interessant snijvlak.

Ik had het er net al even over dat de zin van het leven objectief gezien niet bestaat, maar alleen binnen het kader van de individu. Nu vind ik het belangrijk om dit nog verder te nuanceren / uit te werken, aangezien we het beoordelen van de zin van iets, ook nog een wat objectiever karakter kunnen geven.

De zin is uiteindelijk volledig afhankelijk van de kaders die je stelt. Deze kaders zou je ook ‘zinvelden’ kunnen noemen [1]. En er is meer dan alleen jouw individuele ‘zinveld’. Want uiteindelijk vormen we met zijn allen een samenleving van mensen, ongeacht de hoeveelheid conflicten.

Binnen deze samenleving kunnen we bijvoorbeeld het kader stellen dat het belangrijk is dat iedereen bijvoorbeeld onderdak, voedsel en water heeft om te kunnen overleven. An sich is dit niet belangrijk (objectief), maar wij vinden dit als collectief belangrijk (subjectief). Dit onderscheid is cruciaal. Want waarom vinden wij dit belangrijk?

Maatstaf van de zin

Het belangrijk vinden van iets als samenleving gaat altijd gepaard met bepaalde principes. Maatstaven. Want de individuele kaders zijn, zoals we al zagen, altijd verschillend. En dus moeten we op zoek naar iets overkoepelends. Maatstaven.

Wederom bestaan er ook geen objectieve maatstaven, maar alleen keuzes die wij als samenleving maken. Principes die wij belangrijk vinden, maar objectief dus niet belangrijk zijn. En het is daarom natuurlijk ook erg interessant om te achterhalen waarom wij dingen belangrijk vinden.

Want wie bepalen wat belangrijk is? Dat zijn wij. Maar wie zijn wij? Is dat je familie? Is dat de overheid? Zijn wij dat als samenleving? Zijn wij dat als ‘Nederlanders’? Ah, het volgende vraagstuk! :=) Want maatstaven zijn afhankelijk van de mate waarin je bent ingezoomd. Iedere keer dat je inzoomt, kom je tot een aangepaste samenleving. Een apart deel van het collectief dat samen leeft. En daarmee een eigen kader met eigen maatstaven.

Wanneer je volledig bent ingezoomd, dan ben je op het niveau dat ik eerder benoemde: het individuele niveau. Maar tussen individueel en wij als mensheid zitten aardig wat verschillende lagen en daarmee ‘zinvelden’ met gepaarde maatstaven. En dus zijn zaken zinvol, afhankelijk van het zinveld waarin ze optreden.

Voorbeelden van zinvelden

Om mijn bovenstaande redenaties nog wat meer duidelijkheid te geven, zal ik een aantal voorbeelden van zinvelden geven. Daarin zul je wel ook gelijk weer ontdekken dat je bepaalde aannames doet bij het bepalen van zin voor jezelf of als groepering.

Individueel

Jij vindt het belangrijk om biologisch vlees te eten. Dit komt omdat jouw aanname is, dat er meer dierenleed optreedt binnen het ‘normale’, niet biologische kader. En jouw maatstaf is dat dierenleed zoveel mogelijk voorkomen moet worden. Dit maakt het dus voor jou zinvol om biologisch vlees te eten.

Gezin

Je vader, moeder en broertjes vinden biologisch vlees eten niet belangrijk. Dit komt omdat hun aanname is, dat biologisch vlees dezelfde hoeveelheid dierenleed veroorzaakt, maar gewoon anders gepositioneerd wordt, als marketing-truc. De maatstaf van het gezin is dus ook dat dierenleed voorkomen moet worden. Alleen ziet het gezin de gekozen oplossing (biologisch vlees) niet als zinvol, omdat het niet strookt met hun werkelijkheid.

Nederland (geografisch)

In Nederland vinden we biologisch vlees eten niet belangrijk. Dit komt misschien omdat veel Nederlanders zich niet bewust zijn van het dierenleed. Of omdat er te weinig onderscheid is qua productkwaliteit in de ogen van de Nederlandse consument en we alleen het onderscheid terugzien in de prijs. Onze maatstaf als Nederlanders rondom dierenleed is wellicht dat het ook voorkomen moet worden, maar herkennen deze maatstaf niet terug in de oplossing van biologisch vlees. Wij herkennen alleen onze andere maatstaf, namelijk geld. De ‘meer geld is beter’ maatstaf. En aangezien biologisch vlees ons meer geld kost voor ogenschijnlijk hetzelfde product, houden wij vast aan de maatstaf die we wel herkennen en beoordelen we het als niet zinvol.

Kip (soort)

Kippen vinden niets direct belangrijk, maar hebben wel primaire behoeftes. Ze hebben behoefte aan een bepaalde ruimte, een bepaalde hoeveelheid eten en kunnen daarnaast ook voelen (aanname). Nu weten wij als mensen dat het ervaren van pijn / lijden, geen fijne ervaring is. Wij willen als mensen niet gekwetst worden en zullen onszelf daartegen proberen te beschermen. Kippen kunnen zichzelf minder eenvoudig beschermen, omdat ze daar minder middelen voor beschikbaar hebben. En dus zouden wij dit voor ze moeten doen vanuit ons empathische vermogen (subjectief).

Dit alles berust natuurlijk op de maatstaf dat wij als mensen geen onnodig lijden moeten willen veroorzaken, omdat we zelf weten wat de gevolgen van lijden zijn, op individueel niveau. Zolang wij echter als mensen besluiten dat het lijden van kippen niet belangrijk is, is het dus ook niet zinvol om bijvoorbeeld biologische kip te eten.

Conclusie

De zin van het leven bestaat niet. Zin bestaat alleen in een bepaalde specifieke context, zoals een groepering of een ambacht. Wij bepalen als groepering dat iets zin heeft doordat we maatstaven stellen. Deze maatstaven (waardes), zijn gebaseerd op onze kennis, ons inzicht.

Inzicht is iets dat je kunt finetunen. Door er meer tijd aan te besteden of door meer ervaring op te doen binnen het zinveld. Meer inzicht leidt uiteindelijk tot scherpere maatstaven, die beter beredeneerd kunnen worden.

De kunst is denk ik om niet alleen maar te blijven hangen in je eigen individuele kader, maar verder proberen te kijken. Wat is het meest zinvol voor een grotere groepering. Wat is het meest zinvol voor ons als diersoort, voor ons als mens. Hoe zitten wij als mensen in elkaar en welke basisbehoeftes liggen daaraan ten grondslag? Hoe zorgen we dat we daaraan zo goed mogelijk tegemoet komen met zijn allen?

Het begint denk ik bij het uitbreiden van je kader. In kleine stapjes tegelijk. Je te verdiepen in de werkelijkheid van de persoon naast je. Je gezin. Je voetbalteam. Je klas. Je buurt. Je gemeente. Je provincie. Je land. Je continent. Je medemensen.

Hoe meer je zinvol bezig kunt zijn in een breder kader, des te meer impact je zult hebben. En daar ligt denk ik onze collectieve uitdaging.

[1]: Markus Gabriel, ‘Waarom de wereld niet bestaat’